Nauczanie przedmiotów przyrodniczych kształtujące postawy i umiejętności badawcze uczniów - część 2
Druk publikacji sfinansowano z 7. Programu Ramowego Unii Europejskiej w ramach projektu ESTABLISH
Praca naukowa finansowana ze środków finansowych na naukę w latach 2011-2013 przyznanych na realizację projektu międzynarodowego współfinansowanego Nr W140/2011.
I. IBSE – teoria
Rozdział ten jest uzupełnieniem podstaw teoretycznych IBSE (Inquiry Based Science Education) opisanych w pierwszej części publikacji. Omawia m.in. zmiany w rolach nauczyciela i ucznia niezbędne przy wprowadzaniu różnych form tego nauczania i uczenia się. Przedstawiony został także punkt widzenia prezentowany w siostrzanym projekcie 7 Programu Ramowego – Fibonacci (http://fibonacci.uni-bayreuth.de).
Szczególnie rekomendujemy artykuł zawierający listę pytań pozwalających nauczycielowi dokonać samooceny i sprawdzić, na ile stosuje IBSE w swojej praktyce szkolnej, a osobie nie mającej dotychczas kontaktu z nauczaniem przez dociekanie naukowe zrozumieć, o co w tym naprawdę chodzi.
Ewolucyjny proces implementacji IBSE w szkołach Dagmara Sokołowska
Umiejętności ucznia rozwijane podczas nauczania przez dociekanie/odkrywanie naukowe – podstawy teoretyczne Paweł Broś, Ewa Kędzierska, Małgorzata Krzeczkowska, Tony Ellermeijer, Konsorcjum ESTABLISH
Narzędzia wspomagające nauczyciela we wprowadzaniu IBSE w praktyce szkolnej Dagmara Sokołowska
Rola nauczyciela w szkole XXI wieku Tony Ellermeijer, Ewa Kędzierska, Iwona Maciejowska, Ewa Odrowąż, Konsorcjum ESTABLISH
II. IBSE – praktyka
W tym rozdziale zaprezentowano szersze opracowania dotyczące praktycznych stron wprowadzania IBSE w rzeczywistości szkolnej w odniesieniu do konkretnych grup tematów zarówno z chemii, jak i fizyki oraz przyrody licealnej. Rozpoczyna go niezwykle istotna praca na temat oceniania umiejętności badawczych uczniów. Ewaluacja efektów kształcenia jest jednym z najtrudniejszym zadań nauczyciela, a jednocześnie wiadomo, że forma i zakres treści egzaminów zewnętrznych są głównymi czynnikami wpływającymi na stosowane w szkołach metody kształcenia. Ocenianie jest też tematem działań projektu 7 Programu Ramowego o akronimie SAILS (www.sails-project.eu).
Drugą istotną składową IBSE omawianą w tym rozdziale jest wprowadzanie kontekstu badanych zjawisk, kontekstu związanego z życiem codziennym i otoczeniem ucznia. Zapomnijmy o punkcie „zastosowanie omawianej grupy związków chemicznych" jako ostatnim elemencie lekcji lub często lekceważonym zadaniu domowym. W nauczaniu przez odkrywanie/dociekanie naukowe kontekst, wynikający z obserwacji otaczającej rzeczywistości, służy pobudzeniu ciekawości uczniów i jest punktem wyjścia do stawiania przez nich pytań. To spośród tych właśnie uczniowskich pytań wybiera się następnie pytanie badawcze, rozważane (zgodnie z przyjętym programem nauczania) na danej jednostce lekcyjnej.
Dociekanie naukowe w zadaniach testowych Marcin M. Chrzanowski, Wojciech Grajkowski, Joanna Lilpop, Małgorzata Musialik, Barbara Ostrowska
Wszędobylskie elektrony – czyli ostrożnie z prądem! Nauka podstaw elektryczności w gimnazjum w metodologii IBSME Dagmara Sokołowska, Mateusz Wojtaszek, Witold Zawadzki, Grzegorz Brzezinka
Chemia życia codziennego a kształtowanie postaw badawczych uczniów Czesław Puchała
Multimedialny Leksykon Eksperymentów Chemicznych inspiracją do podejmowania działań na rzecz nauczania przedmiotów przyrodniczych przez dociekanie i badania naukowe Hanna Gulińska, Agnieszka Wojciechowska-Gertig, Tomasz Wołowiec
Kto pyta, nie błądzi Iwona Maciejowska, Jacek Murczek
III. Problemowe i badawcze projekty edukacyjne
45-minutowe lekcje i nadmiernie rozbudowany treściowo program nauczania są jednymi z tych czynników, które najbardziej ograniczają możliwość prowadzenia IBSE w polskich szkołach, mimo wyraźnego wskazania w podstawie programowej na konieczność zapoznania uczniów z metodyką badań charakterystyczną dla nauk przyrodniczych, rozwijania rozumowania naukowego i argumentacji oraz stosowania metody praktycznej w postaci eksperymentów uczniowskich. Jednym z możliwych rozwiązań tego problemu jest zastosowanie metody projektów. W tym rozdziale znajduje się szereg relacji z pracy metodą projektów zarówno w gimnazjach, gdzie jest ona obowiązkowa, jak i szkołach ponadgimnazjalnych: technikach i liceach. Rozpoczynający rozdział artykuł przedstawia ogólne ramy tej metody. Oprócz bardzo pozytywnych doświadczeń nauczycieli, znajdziemy tu także krytyczne uwagi pokazujące, że systematyczność pracy uczniów, zaangażowanie, poprawność merytoryczna i estetyka prezentacji końcowej, to w przypadku projektów badawczych, nie mogą być jedyne kryteria oceny. Jednym z najważniejszych elementów jest poprawność zastosowania metody naukowej.
Metoda projektów badawczych w nauczaniu przyrody w LO Anna Florek
Wybrane właściwości gleby – projekt krótkoterminowy dla uczniów klasy 1 liceum ogólnokształcącego Małgorzata Krzeczkowska
Poznajemy pierwiastki chemiczne Barbara Kajda
Bliżej wody Agnieszka Chyła
Sole – czy bez nich nie ma nas? Barbara Madeja
„Chemia naszą przyjaciółką jest" Iwona Haduch
Chemia nas żywi, leczy, ubiera Barbara Kajda
Jakie reakcje zachodzą w samochodzie? Maria Karwacka
IV. Plany projektów edukacyjnych
Ten rozdział zawiera plany interdyscyplinarnych projektów badawczych wpisujących się w strategię IBSE, opracowane przez nauczycieli - uczestników szkół: letniej i zimowej projektu ESTABLISH w Krakowie (2012 i 2013). Czy te plany uda się czytelnikom zrealizować w praktyce, zależeć będzie od stopnia ich uszczegółowienia oraz dopasowania do danego środowiska szkolnego.
Ekologiczny dom – mój ślad węglowy Jan Kraska, Beata Oś-Oziembłowska, Agnieszka Walczak
Ekologiczny dom: energia-odpady-powietrze-woda Monika Klim, Marek Łucjan, Maria Sajewicz, Alina Stopyra, Aneta Zowada
Węgiel wokół nas Elżbieta Bardzińska, Barbara Madeja, Krystyna Rybińska, Krystyna Urban, Maria Włosek
Poszukajmy chemii i fizyki w medycynie Agnieszka Adamczuk, Agnieszka Chyła, Iwona Haduch, Barbara Kowalczyk, Agnieszka Szymańska-Grześka
Prąd w chemii, fizyce, biologii, w życiu codziennym i gospodarce Janina Holeksa, Halina Jasińska, Barbara Kajda, Wiesława Marcinkiewicz, Danuta Pawłowska
Szybkość procesów przyrodniczych Danuta Borek, Małgorzata Lech, Ilona Kocel, Małgorzata Maciejewska, Waldemar Plewiński
Budowa i właściwości kryształów jonowych Maria Kluz, Anna Martuszewska, Beata Orska, Agata Patriak
Związki aromatyczne potocznie (pachnące) i naukowo (spełniające regułę Hückla) Beata Chmiel, Marta Garbacik, Maria Karwacka, Ewa Siemianowska, Barbara Świst-Wicher
V. Konspekty (scenariusze) lekcji prowadzonych metodami poszukującymi
Na lekcjach bieżących i powtórzeniowych także można kształcić umiejętności i postawy badawcze uczniów. W tym rozdziale prezentujemy scenariusze (konspekty) takich lekcji zarówno z poziomu gimnazjum, jak i liceum. Dotyczą one różnych dziedzin np. chemii organicznej i nieorganicznej, ochrony środowiska. Choć realizacja niektórych z nich może się wydawać trudna, jednak trzeba zaznaczyć, że wszystkie te scenariusze zostały sprawdzone przez nauczycieli w praktyce szkolnej. Prezentowane tu konspekty lekcji opartych w większości na metodzie praktycznej (laboratoryjnej) zawierają różne elementy nauczania przez dociekanie naukowe. Niestety ograniczenia czasowe charakterystyczne dla pracy tradycyjnie zorganizowanej szkoły limitują wprowadzanie elementów charakterystycznych dla wyższych poziomów IBSE – swobody badawczej ucznia, szczegółowej refleksji nad wynikami poszczególnych grup oraz ich dogłębnej analizy prowadzącej często do zaproponowania kolejnych badań.
Czy wody rzek, jezior i mórz są czyste? Barbara Kowalczyk
Skały wapienne i ich właściwości Małgorzata Lech
Kwasy karboksylowe – właściwości i zastosowanie Beata Chmiel
Porównanie aktywności metali Beata Orska
Pochodne węglowodorów – gry dydaktyczne Anna Martuszewska, Agata Patriak
„Różnorodny świat izomerów" - powtórzenie wiadomości przed maturą Maria Kluz
Glicyna – budowa cząsteczki i właściwości Waldemar Plewiński